Các loại sở hữu trí tuệ theo quy định pháp luật Việt Nam

Sở hữu trí tuệ (SHTT) ngày càng đóng vai trò quan trọng trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, đổi mới sáng tạo. Việc nhận diện và bảo hộ đúng loại hình SHTT không chỉ giúp doanh nghiệp khẳng định thương hiệu, mà còn phòng ngừa rủi ro pháp lý. Hãy cùng Luật Trí Minh tìm hiểu các loại sở hữu trí tuệ theo quy định pháp luật Việt Nam ngay trong bài viết hôm nay.

1. Khái niệm sở hữu trí tuệ

Theo Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (được sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019 và 2022), sở hữu trí tuệ là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tài sản trí tuệ, bao gồm:

• Quyền tác giả và quyền liên quan đến quyền tác giả.
• Quyền sở hữu công nghiệp.
• Quyền đối với giống cây trồng.

Nói cách khác, sở hữu trí tuệ chính là quyền hợp pháp đối với các sản phẩm sáng tạo từ trí tuệ con người, được pháp luật ghi nhận và bảo hộ. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ thành quả sáng tạo, khuyến khích đổi mới và đảm bảo công bằng trong môi trường cạnh tranh.

2. Các loại sở hữu trí tuệ theo quy định pháp luật

Theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019, 2022), hệ thống pháp luật Việt Nam quy định ba nhóm quyền cơ bản trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ.

2.1. Quyền tác giả và quyền liên quan

Theo khoản 2 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ, quyền tác giả là quyền của cá nhân, tổ chức đối với tác phẩm do mình sáng tạo hoặc sở hữu. Các tác phẩm được bảo hộ rất đa dạng, có thể là văn học, nghệ thuật, khoa học như: sách, nhạc, phim, phần mềm máy tính…

Bên cạnh đó, khoản 3 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ quy định quyền liên quan đến quyền tác giả (gọi tắt là quyền liên quan) là quyền của tổ chức, cá nhân đối với các đối tượng như: cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, hoặc tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa.

Như vậy, quyền tác giả và quyền liên quan không chỉ bảo vệ thành quả sáng tạo trực tiếp của tác giả mà còn ghi nhận, bảo hộ đóng góp của những chủ thể tham gia quá trình khai thác và truyền tải tác phẩm đến công chúng.

2.2. Quyền sở hữu công nghiệp

Theo khoản 4 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ, quyền sở hữu công nghiệp là quyền của tổ chức, cá nhân đối với các đối tượng như: sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, nhãn hiệu, tên thương mại, chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh và quyền chống cạnh tranh không lành mạnh.

Cụ thể, các đối tượng của quyền sở hữu công nghiệp được hiểu như sau:

• Sáng chế: giải pháp kỹ thuật dưới dạng sản phẩm hoặc quy trình nhằm giải quyết một vấn đề nhất định bằng cách áp dụng quy luật tự nhiên. Trong đó, sáng chế mật là sáng chế được cơ quan có thẩm quyền xác định thuộc bí mật nhà nước theo pháp luật về bảo vệ bí mật nhà nước.
• Kiểu dáng công nghiệp: hình dáng bên ngoài của sản phẩm hoặc bộ phận sản phẩm phức hợp, thể hiện qua đường nét, hình khối, màu sắc hoặc sự kết hợp của các yếu tố này và có thể nhìn thấy trong quá trình khai thác công dụng sản phẩm.
• Thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn: cấu trúc không gian của các phần tử mạch và mối liên kết của chúng trong mạch tích hợp bán dẫn.
• Nhãn hiệu: dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau.
• Tên thương mại: tên gọi của tổ chức, cá nhân sử dụng trong hoạt động kinh doanh để phân biệt với các chủ thể khác trong cùng lĩnh vực và khu vực kinh doanh.
• Chỉ dẫn địa lý: dấu hiệu thể hiện sản phẩm có nguồn gốc từ một khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hoặc quốc gia nhất định.
• Bí mật kinh doanh: thông tin có giá trị thương mại, thu được từ đầu tư tài chính hoặc trí tuệ, chưa được công khai và có khả năng ứng dụng trong hoạt động kinh doanh.

2.3. Quyền đối với giống cây trồng

Theo khoản 5 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ, quyền đối với giống cây trồng là quyền của tổ chức, cá nhân đối với giống cây trồng mới do mình chọn tạo, phát hiện và phát triển hoặc được thụ hưởng quyền sở hữu hợp pháp.

Giống cây trồng được bảo hộ phải đáp ứng các tiêu chí: mới, khác biệt, đồng nhất, ổn định và có tên gọi phù hợp.

Quyền này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ thành quả nghiên cứu, lai tạo của cá nhân và tổ chức, đồng thời khuyến khích hoạt động sáng tạo, thúc đẩy sự phát triển bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp.

3. Phân biệt các loại sở hữu trí tuệ

Bảng dưới đây thể hiện sự khác biệt giữa các loại quyền sở hữu trí tuệ theo pháp luật Việt Nam, bao gồm đối tượng được bảo hộ và thời hạn bảo hộ cơ bản:

4. Ý nghĩa của việc bảo hộ sở hữu trí tuệ

Việc bảo hộ sở hữu trí tuệ không chỉ mang giá trị pháp lý mà còn có vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế – xã hội. Cụ thể:

• Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp: Giúp tác giả, nhà sáng chế, doanh nghiệp ngăn chặn hành vi sao chép, sử dụng trái phép tài sản trí tuệ.
• Khuyến khích đổi mới, sáng tạo: Tạo động lực cho cá nhân, tổ chức đầu tư nghiên cứu, phát triển sản phẩm, công nghệ mới.
• Gia tăng giá trị thương mại: Quyền sở hữu trí tuệ là một loại tài sản vô hình có thể định giá, chuyển nhượng, nhượng quyền, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.
• Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh: Bảo hộ sở hữu trí tuệ giúp thị trường vận hành minh bạch, thúc đẩy kinh doanh công bằng và bền vững.
• Hội nhập quốc tế: Thực thi nghiêm túc quyền sở hữu trí tuệ góp phần đáp ứng cam kết trong các hiệp định thương mại, nâng cao uy tín và vị thế quốc gia.
• Thu hút đầu tư: Một hệ thống pháp luật sở hữu trí tuệ minh bạch và hiệu quả là yếu tố quan trọng giúp Việt Nam thu hút vốn đầu tư nước ngoài.
• Góp phần phát triển văn hóa – khoa học – công nghệ: Bảo hộ sở hữu trí tuệ không chỉ khuyến khích sáng tạo cá nhân mà còn tạo nền tảng để phát triển tri thức, công nghệ và các giá trị văn hóa bền vững.

Trên đây là những thông tin khái quát về các loại sở hữu trí tuệ theo quy định pháp luật Việt Nam và ý nghĩa của việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong đời sống kinh tế – xã hội. Trong trường hợp cần trao đổi chi tiết hoặc có nhu cầu sử dụng dịch vụ tại Luật Trí Minh, vui lòng liên hệ qua Email: contact@luattriminh.vn hoặc số Hotline: 024 3766 9599 (Hà Nội) và 028 3933 3323 (TP.HCM) để được đội ngũ luật sư hỗ trợ nhanh chóng và hiệu quả.